Drewno jest pięknym i trwałym materiałem, pod warunkiem, że wiemy, jak chronić je przed korozją biologiczną. Procesy te są naturalne, ale mogą znacząco wpłynąć na estetykę i stabilność drewnianych konstrukcji.
W tym poradniku szczegółowo omówimy najczęściej spotykane zjawiska: od powierzchniowej pleśni i sinizny, aż po groźniejsze formy butwienia. Dowiesz się, jak je rozpoznać, czym się różnią i w jaki sposób skutecznie z nimi walczyć.
Pleśnienie pierwotne
Pleśnienie pierwotne świeżego drewna jest rezultatem działalności grzybów pleśniowych, najczęściej z rodziny workowców (Ascomycetes) i grzybów niedoskonałych (Deuteromycetes).
Zjawisku powstawania pleśni sprzyja wysoka wilgotność (powyżej 18-20% wilg.) przy jednoczesnym braku wentylacji oraz temperatura przekraczająca +5°C.
Pleśń jest często spotykana na świeżo przetartym drewnie, szczególnie z letniego wyrębu, a także podczas początkowej fazy suszenia drewna w komorach suszarniczych.
Problem pojawia się również przy magazynowaniu wilgotnego drewna w zamkniętych, niewentylowanych pomieszczeniach, a nawet przy składowaniu na otwartej przestrzeni, jeśli ułożenie elementów znacznie ogranicza przepływ powietrza.
W przypadku zaobserwowania pleśni, kluczowe jest natychmiastowe obniżenie wilgotności poprzez luźne ułożenie poszczególnych elementów, co zapewnia efektywny przewiew i zatrzymuje rozwój mikroorganizmów.
W drewnie o wilgotności poniżej 18% proces rozwoju pleśni zostaje zahamowany. Miejsca już porażone można oczyścić przez obróbkę mechaniczną lub chemiczną, aplikując:
- 15% roztwór Podchlorynu Sodu
- 20% roztwór Boraxu - czteroboran sodu dziesięciowodny
Przy braku dostępu do profesjonalnych preparatów, w ostateczności można zastosować zwykły Domestos bez rozcieńczania. Po 1-2 godzinach elementy należy przemyć wodą pod dużym ciśnieniem i pozostawić do wyschnięcia w przewiewnym miejscu.
Wskazane jest późniejsze dodatkowe pomalowanie drewna impregnatem na bazie oleju, najlepiej barwiącym. Zwiększy to jego hydrofobowość oraz wyrówna barwę. Pleśń powierzchniowa, choć nieestetyczna, w zasadzie nie wpływa na trwałość konstrukcji drewnianych.
Barwice drewna – sinizna
Powierzchniowe lub wgłębne zabarwienia drewna powstające w wyniku działania grzybów jest najczęściej spotykanym zjawiskiem w wstępnym przerobie drewna. Sinizna pojawia się na świeżym drewnie jeszcze nie przetartym lub tuż po przetarciu gdy jego wilgotność jest jeszcze wysoka. Wywołują ją niektóre gatunki grzybów należących do workowców (Ascomycetes) i do grzybów niedoskonałych (Deuteromycetes). Za część barwic mogą odpowiadać grzyby zaliczane do sprzężnaików (Zygomycetes).
Grzyby powodujące siniznę rozwijają się w drewnie o wilgotności bezwzględnej pomiędzy 25–90% i w temperaturze powietrza +5°C. Infekcje i rozwój grzybni obejmuje prawie wyłącznie strefę powierzchniową drewna i ich skutkiem jest na ogół niepożądany efekt estetyczny. Nie wpływa to zasadniczo na trwałość drewna.
Sinizna i pleśń to naturalne zjawiska, które mogą pojawić się nawet na dobrej jakości drewnie. Na szczęście nie zawsze oznaczają one zagrożenie dla jego trwałości. Kluczem jest szybka reakcja, odpowiednia impregnacja i regularna pielęgnacja. Dzięki temu drewno będzie wyglądać estetycznie i służyć przez długie lata – bez konieczności wymiany czy kosztownych napraw.
Szary rozkład drewna (butwienie)
Szary rozkład drewna (nazywany też rozkładem pleśniowym – butwieniem drewna) – powodowany jest przez niektóre gatunki grzybów należących do workowców (Ascomycetes) i do grzybów niedoskonałych (Deuteromycetes). Do jego powstania niezbędna jest bardzo wysoka, wahająca się w czasie, wilgotność drewna.
W takich warunkach rozwijające się grzyby niszczą zazwyczaj powierzchniową warstwę drewna (2–4 mm). Enzymy wydzielane przez grzybni niszczą prawie wszystkie składniki drewna. Zaatakowane drewno przyjmuje początkowo szary, a w warunkach dużej wilgotności brunatny kolor, który ponownie po przesuszeniu przybiera szary, a czasem srebrzysty odcień.
W okresach suchych zniszczone drewno łuszczy się, pozwalając grzybni na penetrację głębszych warstw w okresie kolejnego zawilgocenia.
Grzybnia powodująca szary rozkład drewna rozwija się przy wilgotności bezwzględnej drewna powyżej 40%. Proces przebiega bardzo szybko przy wilgotności bezwzględnej powyżej 90%.
Szary rozkład drewna możemy zaobserwować na drewnianych konstrukcjach narażonych na zmienne zawilgocenie, takich jak: ogrodzenia, altany, meble ogrodowe itp. Skutecznie przeciwdziała temu rozkładowi impregnacja ciśnieniowa.
Klasyczny (brunatny) rozkład drewna – butwienie klasyczne drewna
Drewno ulega uszkodzeniu przez grzyby z rodzaju podstawczaków (Basidiomycota) . Jest to jeden z najbardziej niebezpiecznych rozkładów drewna. Grzyby produkują enzymy rozkładające celulozę na monocukry. Charakterystyczny brązowy kolor jest skutkiem zwiększenia procentowego udziału ligniny.
Proces odbywa się często głębi przekroju drewna, będąc niewidocznym na powierzchni. Z czasem drewno pęka, tworząc charakterystyczne pryzmatyczne kostki, a następnie rozsypuje się w proszek. Znane są przypadki katastrof budowlanych po dwóch−trzech latach od rozpoczęcia procesu brunatnego rozkładu drewna.
Na ten rodzaj rozkładu szczególnie narażone jest drewno konstrukcyjne, np. słupy, więźba dachowa, płoty, stropy piwnic w starszych budynkach. Jego wystąpienie zawsze jest związane ze stałym permanentnym zawilgoceniem drewna.
Rozkład brunatny – butwienie skutecznie spowalnia impregnacja ciśnieniowa, jednak nie można go wyeliminować, dopóki drewno stale jest narażone na wilgotność powyżej 18%.
Biały rozkład drewna
Biały rozkład drewna jest dokonywany przez różnego rodzaju grzyby, ma jedną wspólną cechę: w pierwszej kolejności intensywnie rozkładana jest lignina.
Jego występowanie można głównie zaobserwować w drewnie drzew stojących oraz w surowcu drzewnym przelegującym na składowiskach, rzadziej spotykany jest w budynkach. Co prawda grzyby powodujące biały rozkład mogą kontynuować swój rozwój również po przerobie drewna i jego zastosowaniu, np. jako elementów konstrukcyjnych.
W ostatnim stadium rozkładu prawie cała lignina jest rozłożona, a pozostaje jeszcze spora ilość białej celulozy. Drewno, zachowując swe wymiary, przybiera biały kolor i daje się łatwo rozwłókniać na podłużne nitki czystej celulozy.
Glony (Algae)
Glony (Algae) występują w miejscach zacienionych, najczęściej na elementach narażonych na warunki atmosferyczne, rzadziej wewnątrz budynków. Dość często można je odnaleźć na drewnianych ogrodzeniach i drewnianych obiektach małej architektury, np. altanki, kapliczki.
Glony do rozwoju potrzebują wilgoci na drewnie, wrastają w podłoże do ok. 2 mm. Tworzą zielone, trudne do usunięcia plamy. Korozję drewna powodują wydzielane przez nie substancje przemiany materii, często o kwaśnym odczynie.
W łatwy sposób pozbędziemy się tych organizmów i zmian na drewnie poprzez użycie myjki ciśnieniowej, a następnie zastosowanie:
- Wody utlenionej - Nadtleneku wodoru (minimum 12%)
- 20% roztworu Boraksu
Mchy (Bryophyta)
Mchy (Bryophyta) często przytwierdzone do drewnianych elementów wchłaniają wodę atmosferyczną (opadową) i dość długo ją magazynują, podtrzymując przez dłuższy czas zwiększoną wilgotność podłoża, co jak wiadomo jest zjawiskiem niekorzystnym.
W pewnym stopniu współdziałają z czynnikami atmosferycznymi w doprowadzaniu do powolnego rozkładu elementów drewnianych i dlatego należy je usuwać mechanicznie i chemicznie.
Porosty (Lichenes)
Porosty (Lichenes) są to organizmy symbiotyczne składające się z dwóch komponentów: glonu i grzyba. Grzyb pobiera od glonu węglowodany produkowane w procesie fotosyntezy, glon natomiast, odizolowany od otoczenia, bierze od grzyba wodę z solami mineralnymi.
Porosty powodują wyraźną korozję niektórych materiałów budowlanych również drewnianych (szalówek, gontów). Do usuwania mchów i porostów najlepiej zastosować 5% roztwór Siarczanu żelaza, po wcześniejszym mechanicznym oczyszczeniu powierzchni.
Pamiętaj, że kluczem do ochrony drewna jest regularna kontrola i wczesna reakcja. Nawet tak powolna korozja, jak ta wywołana przez porosty, z czasem przyczynia się do degradacji materiału.
